بیماری آنفلوانزای پرندگان

آنفلوانزای پرندگان یک بیماری عفونی ویروسی است که در صورت ابتلا به آن، نرخ و یا شدت مرگ و میر در پرندگان و انسان بالا است. این ویروس در روده پرندگان وحشی یافت می‌شود و برای اولین بار در سال 1961 در آفریقای جنوبی کشف شد....

---

 عامل بیماری‌زا: عامل بیماری آنفلوانزای پرندگان ویروسی از خانواده ارتومیکسو ویریده است که به H5N1 معروف گردید و طی سال‌های 4-2003 سبب مرگ بیش از یک میلیون پرنده در کشورهای آسیای جنوب شرقی گردیده است. متاسفانه شروع و امکان گسترش این بیماری هنوز هم علی‌رغم اقدامات جدی بهداشتی، پیشگیری و واکسیناسیون در این کشورها، هنوز هم متصور و محتمل است. 
انواع مختلفی از ویروس آنفلوانزا شامل نوع HA و 9 نوع NA شناخته شده و در انواع پرندگان مشاهده گردیده است. سه نوع ویروس آنفلوانزای انسانی به نام‌های H1N1 و H1N2 و H3N2 وجود دارد. نکته قابل توجه این است که قسمتی از ژنتیک ویروس A انسانی در اصل، از ویروس خاص پرندگان منشعب گردیده و یا اشتقاق یافته است. ویروس A مرتب تغییر شکل می‌دهد و قابلیت انتشار در سراسر جهان را در همه شرایط دارا است. خطر ابتلای انسان به این بیماری گرچه کم است ولی وجود دارد. برای اولین بار ابتلا انسان به این بیماری در سال 1997 از هنگ کنگ با 18 مورد بیماری گزارش شد که 6 نفر آن‌ها جان خود را از دست دادند. ضایعات و تلفات پرندگان در کشور ویتنام و تایلند بسیار بالا و در حد فاجعه ملی بوده است. 

چگونگی انتقال بیماری به انسان: 
ویروس این بیماری در بزاق دهان، ترشحات بینی و مدفوع پرندگان مبتلا وجود دارد. تماس انسان با این پرندگان آلوده، امکان ابتلا آن رابه بیماری آنفلوانزای پرندگان فراهم می‌آورد. تاکنون 116 نفر در کشورهای آسیای جنوب شرقی به این بیماری مبتلا شده‌اند که 76 نفر از آن‌ها جان خود را از دست داده‌اند. مدارک مستدلی مبنی بر این که ویروس این بیماری از طریق خوردن محصولات غذایی پرندگان آلوده منتقل شده باشد گزارش نگردیده، لیکن بهتر است مواد غذایی که از گوشت پرندگان تهیه می‌شوند به همگام پخت 158 درجه فارنهایت و یا70 درجه سانتیگراد حرارت ببینند. برخی از پرندگان به عنوان کانون‌های انتقال بیماری (مخزن عامل بیماری‌زا) عمل می‌نمایند در حالی که به ظاهر علائمی از بیماری را نشان نمی‌دهند. این پرندگان به ظاهر سالم که حامل ویروس هستند نقش مؤثری در انتقال بیماری ایفا می‌نمایند. 
به طور کلی خطر ایجاد بیماری و شیوع آن بستگی به در معرض قرار گرفتن انسان و منبع عفونت‌زا دارد. امید به این که ویروس خطرناک این بیماری به سرعت و در آینده نزدیک از بین پرندگان حذف گردد محال است. روند ابتلا، به سرعت در حال افزایش بوده و بیماری در کشورهای ویتنام، کامبوج و اندونزی به صورت بومی درآمده است. 

علائم بیماری: 
بیماری آنفلوانزا با تب، سرفه، گلودرد و کوفتگی در بدن شروع می‌شود و ممکن است با عفونت‌های چشمی، پنومونی یا ذات‌الریه و سایر بیماری‌های حاد تنفسی همراه باشد. علائم بیماری بستگی به نوع ویروسی دارد که فرد را آلوده ساخته است. بدیهی است توانایی فرد، سطح حساسیت و مراقبت‌های بهداشتی، تغذیه، مکانیسم‌های دفاعی بدن و از همه مهم‌تر امکان تماس انسان یا حیوان آلوده عوامل مؤثری در ابتلاء به بیماری، ظهور علائم و پیشرفت آن خواهد بود. 
در حال حاضر واکسنی وجود ندارد که انسان را در مقابل ویروس H5N1 حفاظت نماید، اما مطالعات جهت مقابله با نوع دیگری از آنفلوانزای پرندگان به نام ویروس H9N2 در حال انجام است. بایستی توجه داشت اصولاً وقتی یک نفر به یک بیماری مسری عفونی مشکوک مبتلا می‌شود، مجموعه‌ای از علائم زیر را به درجات و دامنه مختلف نشان می‌دهد: 
- دارای بثورات پوستی مشهود است. 
- سرفه شدید. 
- تب بالا. 
- تب احتمالاً با خونریزی‌های غیرعادی. 
- اسهال مداوم. 

متاسفانه ریسک ابتلای افراد به این بیماری اکنون افزایش پیدا کرده و هریک از موارد ابتلا به بیماری به عنوان حلقه‌ای از زنجیره همه‌گیری یا اپیدمیک عمل می‌نمایند. مدارک حاکی از گسترش ویروس H5N1 در قسمت‌هایی از آسیای جنوب شرقی، آسیای میانه و روسیه بوده و نشان می‌دهد قسمت‌هایی از مرزهای شرقی و شمالی ایران در محاصره این ویروس و پرندگان مهاجر آلوده به آن بوده که ممکن است در چهارچوب یافتن محیط زیست مناسب و شرایط اکولوژیک این پرندگان وارد ایران گردند و لذا خطر ابتلای پرندگان ایران و به تبع آن مردم وجود دارد. بسیاری از پروندگان وحشی مهاجر میزبان ویروس‌های مختلف نوع A و از جمله H5N1 هستند. 
از نظر شیوع بیماری این ویروس هم اکنون در شرایط pre-pandemic است ولی  امکان گسترش آن در ابعاد جهانی و یا pandemic وجود دارد. خطر ابتلا مردم به این بیماری اکنون افزایش یافته، در شرایطی که متاسفانه سیستم اعلام خطر و اطلاع‌رسانی زودهنگام ضعیف بوده و نمی‌توان کاهش مرگ و میر را در طول همه‌گیری به علت، ناکافی بودن منابع برای مقابله با این ویروس انتظار داشت. 

پیشگیری و درمان بیماری: 
حداقل در شرایط فعلی، درمان‌های موجود قابل قبول نیستند و یا اقناع کننده نمی‌باشند. بدیهی است در هر صورت استفاده از داروهای ضدویروس در مقابله با این بیماری و جهت کاهش شیوع آن و جلوگیری از مرگ و میر، به عنوان یک گزینه مهم مطرح است. 
آموزش افراد و آگاهی دادن به آن‌ها در مورد بیماری و مخصوصاً کسانی که به این  نواحی مسافرت می‌نمایند موضوع مهمی است. گرچه موارد مستندی از ابتلا انسان به انسان گزارش نگردیده ولی موارد مشکوکی از امکان چنین ابتلایی وجود دارد. 
در هر صورت، اهمیت موضوع در این است که این بیماری ویروسی عفونی، به شدت  سبب مرگ و میر انسان می‌گردد. به طوری که در کشورهای آسیای جنوب شرقی بیشتر موارد علیرغم اقدامات بهداشتی ویژه، به مرگ منتهی شده است. بنابراین خطر همه‌گیری جهانی وجود دارد. این بیماری از سندرم حاد تنفسی SARS بسیار خطرناک‌تر بوده و این موضوعی است که مورد تایید سازمان جهانی بهداشت قرار دارد. با توجه به توضیحات بالا و مشخص شدن اهمیت موضوع موارد زیر را به صورت روش و رویه پذیرش مسافر، گردشگری، مبادلات تجاری و اصول پیش‌گیری اعلام می‌نماید: 
1- دقت اصلی باید به کانون‌های خطر و نواحی آلوده معطوف گردد. 
2-  جابه جایی و انتقال هرنوع پرنده به صورت زنده و یا گوشت خام از این نواحی تا اطلاع ثانوی ممنوع شود. 
3- به هنگام پذیرش مسافر از مبدا خطر باید دقت شود و موارد مشکوک احتمالی جدا گردند. 
4- به لحاظ ضرورت‌های اخلاقی، از مسافران خواسته شود اگر علائمی از ابتلا به این بیماری را نشان می‌دهند و یا براساس شغل و هدف مسافرت خود در کشور مبداء با پرندگان در تماس بوده‌اند اعلام نمایند. یک برگ ویژه در هنگام صدور بلیت در مبداء و یابه هنگام سوار شدن مسافر و یا پذیرش در هتل‌ها و اعلام وضعیت آنان می‌تواند بسیار مفید باشد. 
برای مسافرانی که عازم سفر به کانون‌های خطر (آسیای جنوب شرقی و روسیه) هستند بروشوری تهیه گردد که اطلاعات پایه و ضرورت اجتناب از برخورد با مراکز نگهداری و پرورش پرندگان و تولید گوشت ماکیان را یادآوری کرده، علایم اولیه بیماری و راه‌های انتقال آن را به آن‌ها آموزش دهند. 

منبع: سازمان جهانی بهداشت